دژنراسیون ماکولا (AMD): علل، درمان و پیشگیری
مقدمه:
دژنراسیون ماکولاوابسته به سن (Age-related Macular Degeneration - AMD) یکی از شایع‌ترین علل کاهش بینایی در افراد مسن است.
این بیماری به ماکولا بخشی از شبکیه که مسئول دید مرکزی و دقیق است، آسیب می‌رساند. در نتیجه فرد ممکن است دچار تاری دید، مشکل در خواندن، رانندگی یا تشخیص چهره‌ها شود.
AMD معمولاً بدون درد است و در مراحل اولیه ممکن است علامت محسوسی نداشته باشد. با این حال در صورت پیشرفت، می‌تواند به کاهش شدید بینایی منجر شود.
در این مقاله به بررسی علل، انواع، روش‌های تشخیص، درمان و پیشگیری از این بیماری می‌پردازیم.
ماکولا و نقش آن در بینایی
ماکولا بخشی از شبکیه در مرکز چشم است که وظیفه تشخیص جزئیات و رنگ‌ها را دارد. این قسمت از چشم دارای سلول‌های حساس به نور است که به مغز اطلاعات بینایی را منتقل می‌کنند.
در بیماری AMD این سلول‌ها به تدریج تخریب می‌شوند و بینایی مرکزی تحت تأثیر قرار می‌گیرد، در حالی که دید محیطی معمولاً حفظ می‌شود.
انواع دژنراسیون ماکولا (AMD)
این بیماری به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
۱.
دژنراسیون ماکولانوع خشک (Dry AMD):
این نوع شایع‌ترین شکل AMD است و حدود ۸۰-۹۰٪ از موارد را شامل می‌شود. در این نوع، سلول‌های ماکولا به‌تدریج تحلیل می‌روند و لکه‌های زرد رنگی به نام "دروزن" (Drusen) در زیر شبکیه تشکیل می‌شوند. این فرایند به آهستگی رخ داده و ممکن است تا سال‌ها علائم جدی ایجاد نکند.
مراحل AMD خشک:
الف: مرحله اولیه:بدون علائم یا با کاهش خفیف بینایی.
ب: مرحله میانی:افزایش تعداد و اندازه دروزن‌ها، با کاهش جزئی بینایی.
ج: مرحله پیشرفته:از بین رفتن سلول‌های حساس به نور ماکولا، که منجر به کاهش بینایی مرکزی می‌شود.
۲.
دژنراسیون ماکولانوع تر (Wet AMD)
این نوع کمتر شایع اما خطرناک‌تر است و می‌تواند باعث کاهش سریع بینایی شود. در این نوع، رگ‌های خونی غیرطبیعی در زیر شبکیه رشد می‌کنند که ممکن است نشت کرده و منجر به خونریزی و زخم شوند. این فرایند می‌تواند آسیب دائمی‌به شبکیه وارد کند.
ویژگی‌های AMD تر:
رشد غیرطبیعی رگ‌های خونی جدید (نئوواسکولاریزاسیون).
نشت خون یا مایع از این رگ‌ها، که باعث آسیب به سلول‌های ماکولا می‌شود.
کاهش سریع و شدید بینایی در صورت عدم درمان.
دلایل و عوامل خطر AMD
علت دقیق دژنراسیون ماکولاهنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما برخی از عوامل خطر در ایجاد این بیماری نقش دارند:
۱. سن:
خطر ابتلا به AMD با افزایش سن بیشتر می‌شود و معمولاً در افراد بالای ۵۰ سال رخ می‌دهد.
۲. سابقه خانوادگی و ژنتیک:
اگر فردی در خانواده دارای AMD باشد، احتمال ابتلای دیگر اعضای خانواده نیز افزایش می‌یابد.
۳. سیگار کشیدن:
سیگار کشیدن یکی از مهم‌ترین عوامل خطر برای AMD است. مواد سمی‌موجود در سیگار به سلول‌های ماکولا آسیب می‌رسانند.
۴. فشار خون بالا و بیماریهای قلبی:
فشار خون بالا می‌تواند جریان خون به شبکیه را کاهش داده و خطر AMD را افزایش دهد.
۵. چاقی و رژیم غذایی نامناسب:
رژیم غذایی سرشار از چربی‌های اشباع و کمبود آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند به تخریب سلول‌های شبکیه منجر شود.
۶. نور آبی و اشعه ماورای بنفش (UV):
قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور آبی و اشعه UV بدون محافظت مناسب، ممکن است به آسیب شبکیه و افزایش خطر AMD منجر شود.
علائم
دژنراسیون
ماکولا
در مراحل اولیه علائم ممکن است خفیف یا نامحسوس باشند، اما با پیشرفت بیماری، علائم زیر ظاهر می‌شوند:
۱) تاری دید، به‌ویژه در مرکز دید.
۲) کاهش توانایی در خواندن یا تشخیص چهره‌ها.
۳) مشاهده خطوط موج‌دار به جای خطوط مستقیم (متامورفوپسی).
۴) کاهش شدت یا روشنایی رنگ‌ها.
۵) ایجاد یک نقطه تاریک یا خالی در مرکز دید.
روش‌های تشخیص AMD
۱. معاینه چشمی‌و تست‌های تشخیصی
الف: معاینه چشم با گشاد کردن مردمک:
پزشک با بررسی شبکیه می‌تواند علائم AMD را تشخیص دهد.
ب: چارت آمسلر (Amsler Grid Test):
یک جدول مربعی با خطوط مستقیم که افراد مبتلا به AMD ممکن است خطوط آن را کج یا موج‌دار ببینند.
۲. تصویربرداری با OCT (توموگرافی مقطعی نوری)
این روش تصویربرداری دقیق از لایه‌های شبکیه ارائه می‌دهد و برای بررسی آسیب‌های ماکولا مفید است.
۳. آنژیوگرافی با فلورسانس (FA)
در این روش، یک رنگ مخصوص به داخل رگ‌های خونی تزریق می‌شود و عکس‌هایی از جریان خون در شبکیه گرفته می‌شود تا نشت یا تغییرات غیرطبیعی مشخص شود.
درمان AMD
۱. درمان AMD خشک
الف: مصرف مکمل‌های تغذیه‌ای:
مکمل‌های آنتی‌اکسیدانی مانند ویتامین C، ویتامین E، روی، مس، لوتئین و زآگزانتین ممکن است پیشرفت بیماری را کند کنند.
ب: کنترل فشار خون و کلسترول:
کاهش این عوامل خطر می‌تواند پیشرفت AMD را کاهش دهد.
۲. درمان AMD تر
الف: تزریق داروهای ضد VEGF:
این داروها رشد غیرطبیعی رگ‌های خونی را مهار کرده و شامل آواستین (Bevacizumab)، لوسنتیس (Ranibizumab) و ایلیا (Aflibercept) هستند.
ب: درمان با لیزر:
در برخی موارد، از لیزر برای از بین بردن رگ‌های غیرطبیعی استفاده می‌شود.
پیشگیری از AMD
۱. ترک سیگار:
سیگار کشیدن خطر AMD را تا چندین برابر افزایش می‌دهد.
۲. داشتن رژیم غذایی سالم:
مصرف سبزیجات برگ سبز، ماهی‌های چرب، مغزیجات و میوه‌ها می‌تواند به سلامت ماکولا کمک کند.
۳. استفاده از عینک آفتابی با فیلتر UV:
محافظت از چشم‌ها در برابر نور خورشید می‌تواند از آسیب به شبکیه جلوگیری کند.
۴. ورزش منظم و حفظ وزن سالم:
فعالیت بدنی به کاهش فشار خون و بهبود سلامت عروق کمک می‌کند.
۵. معاینات منظم چشمی:
افراد بالای ۵۰ سال یا کسانی که در معرض خطر AMD هستند، باید سالانه برای معاینه چشمی‌مراجعه کنند.
نتیجه‌گیری:
دژنراسیون ماکولاوابسته به سن یکی از بیماریهای جدی چشمی‌است که می‌تواند به کاهش بینایی منجر شود. تشخیص زودهنگام، مدیریت صحیح عوامل خطر و درمان به‌موقع می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و کیفیت زندگی بیماران را حفظ کند. رعایت سبک زندگی سالم و مراجعه منظم به چشم‌پزشک کلید پیشگیری از این بیماری است.