علی یوسفی پژوهشگر، محقق، مشاور و مدرس بیماریهای انسان

رینیت : بررسی جامع علل، علائم، درمان و پیش‌گیری

09352433700 علی یوسفی

مقدمه

رینیت به معنای التهاب یا تحریک مخاط داخلی بینی است که می‌تواند ناشی از عوامل متعدد ویروسی، باکتریایی، آلرژیک یا غیرآلرژیک باشد. این بیماری یکی از مشکلات شایع در میان افراد است و می‌تواند کیفیت زندگی، خواب و عملکرد روزمره را تحت تأثیر قرار دهد. درک صحیح از انواع رینیت و علل ایجاد آن به پزشکان کمک می‌کند تا درمان‌های مؤثری را ارائه دهند.

انواع رینیت

رینیت به چند دسته اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند:

الف: رینیت آلرژیک

ناشی از واکنش سیستم ایمنی به عوامل آلرژن مانند گرده گیاهان، گرد و غبار، موی حیوانات یا کپک‌ها می‌باشد.

زیرمجموعه‌ها:

۱) فصلی (Seasonal Allergic Rhinitis):

معمولاً در فصل‌های خاص (به عنوان مثال، بهار) به دلیل گرده‌های گیاهی بروز می‌کند.

۲) همه‌ساله (Perennial Allergic Rhinitis):

در طول سال ناشی از آلرژن‌های دائمی‌مانند گرد و غبار خانگی یا موی حیوانات است.

ب: رینیت غیرآلرژیک

نوعی التهاب بینی که بدون واکنش آلرژیک به عوامل محیطی ایجاد می‌شود.

زیرمجموعه‌ها:

۱) رینیت واسموتر (Vasomotor Rhinitis):

ناشی از تغییرات دما، رطوبت یا استرس که باعث تغییر در جریان خون و تورم مخاط بینی می‌شود.

۲) رینیت غذایی (Gustatory Rhinitis):

پس از مصرف غذاهای داغ یا تند، که موجب تحریک موقتی مخاط بینی و آبریزش می‌شود.

ج: رینیت دارویی:

برخی داروها مانند داروهای فشار خون (بتا بلوکرها یا آنتاگونیست‌های آلفا) می‌توانند باعث بروز رینیت شوند.

د: رینیت ناشی از عوامل هورمونی:

مانند تغییرات هورمونی در بارداری یا در دوران یائسگی.

ل: رینیت عفونی:

معمولاً در پی عفونت‌های ویروسی (مثلاً سرماخوردگی) ایجاد می‌شود و ممکن است به صورت حاد ظاهر گردد.

م: رینیت مزمن:

زمانی که علائم رینیت بیش از ۱۲ هفته ادامه یابد، ایجاد میگردد.

ویژگی‌ها:اغلب ترکیبی از عوامل آلرژیک و غیرآلرژیک بوده و می‌تواند به عوارضی مانند التهاب مزمن، تغییرات در ساختار بینی (مانند تورم و پولیپ‌های بینی) منجر شود.

علل و عوامل ایجاد رینیت

الف) عوامل آلرژیک

۱) گرده گیاهان:

یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد رینیت فصلی می‌باشد.

۲) گرد و غبار خانگی:

ذرات موجود در محیط‌های بسته مانند خانه، محل کار.

۳) موی حیوانات:

حساسیت به پوست یا موی حیوانات خانگی.

۴) کپک‌ها:

رشد کپک در محیط‌های مرطوب نیز از عوامل آلرژیک محسوب می‌شود.

ب) عوامل غیرآلرژیک

۱) تغییرات دما و رطوبت:

تغییرات ناگهانی دما یا هوای خشک می‌تواند منجر به تحریک مخاط بینی شود.

۲) استرس و عوامل روانی:

استرس و اضطراب می‌توانند باعث تغییر در جریان خون و افزایش حساسیت مخاط بینی شوند.

ج) عوامل دارویی

مصرف برخی داروها (مانند رینوکورتیکواستروئیدهای سیستمیک، مسکن‌ها یا داروهای ضد فشار خون) ممکن است موجب تحریک مخاط بینی گردد.

د) عفونت‌های ویروسی

سرماخوردگی و آنفلوآنزا معمولاً با التهاب و تحریک موقتی مخاط بینی همراه هستند.

س) عوامل محیطی

۱) آلودگی هوا:

گرد و غبار، دود و ذرات معلق می‌توانند مخاط بینی را تحریک کنند.

۲) مواد شیمیایی و معطرها:

استفاده از اسپری‌های معطر، پاک‌کننده‌های خانگی و سایر مواد شیمیایی ممکن است باعث تحریک و التهاب شود.

علائم رینیت

علائم رینیت بسته به نوع آن متفاوت است، اما به طور کلی شامل موارد زیر می‌شود:

۱) آبریزش بینی:

آبریزش آبکی یا چسبناک که می‌تواند مداوم یا متناوب باشد.

۲) احتقان بینی:

احساس بسته بودن بینی و دشواری در تنفس از طریق آن.

۳) عطسه‌های مکرر:بخصوص در رینیت آلرژیک.

۴) خارش بینی و چشم:اغلب در رینیت آلرژیک.

۵) قرمزی و تورم مخاط بینی:به خصوص در انواع آلرژیک و مزمن.

۶) سرفه و گلودرد:

در برخی موارد به علت ریفلاکس مخاطی و تخلیه ترشحات به حلق.

۷) کاهش یا از بین رفتن حس بویایی:در موارد شدید و مزمن رخ می‌دهد.

نحوه تشخیص رینیت

تشخیص رینیت بر اساس تاریخچه بالینی، معاینه فیزیکی و در صورت لزوم آزمایش‌های تکمیلی انجام می‌شود:

سنجش علائم بالینی:

بررسی تاریخچه عوارض، زمان بروز علائم و عواملی که علائم را تشدید می‌کنند.

آزمایش‌های حساسیت:

مانند تست پوستی یا اندازه‌گیری سطح آنتی‌بادی‌های IgE برای تشخیص رینیت آلرژیک.

آزمایش‌های تشخیصی:

مانند اندوسکوپی بینی جهت ارزیابی وضعیت مخاط و ساختار بینی در موارد مزمن.

نحوه درمان رینیت

درمان رینیت به نوع و شدت آن بستگی دارد. روش‌های درمانی به شرح زیر است:

الف) درمان‌های دارویی

۱) آنتی‌هیستامین‌ها:

برای رینیت آلرژیک؛ داروهایی مانند لوراتادین، ستریزین، فکسوفنادین.

۲) اسپری‌های بینی کورتیکواستروئیدی:

برای کاهش التهاب و تورم؛ مانند فلوتیکازون، بودزوناید، مومتازون.

۳) ضداحتقان‌ها:

به صورت خوراکی یا موضعی (اسپری بینی)؛ استفاده باید به مدت کوتاه (حدود ۳ تا ۵ روز) باشد تا از وابستگی و اثر ریباوند جلوگیری شود.

۴) مالتیت‌ها و قطره‌های ضد التهابی:

در موارد خاص ممکن است برای کاهش التهاب شدید استفاده شوند.

۵) درمان‌های ترکیبی:

استفاده همزمان از آنتی‌هیستامین و اسپری‌های استروئیدی برای کنترل بهتر علائم.

ب) درمان‌های غیر دارویی و خانگی

۱) شستشوی بینی با محلول نمکی (سالین اسپری یا نتی پات):

کمک به حذف آلرژن‌ها و ذرات معلق از مخاط بینی.

۲) استفاده از بخور و دستگاه بخور:

مرطوب نگه داشتن مخاط بینی و کاهش خشکی و تحریک.

۳) پرهیز از عوامل محرک:

اجتناب از تماس با آلرژن‌ها، دود سیگار، مواد معطر و آلوده.

ج) درمان‌های پیشرفته در موارد مزمن

۱) ایمونوتراپی (درمان حساسیت):

در رینیت آلرژیک شدید، تزریق‌های منظم آلرژن در دوزهای پایین ممکن است به کاهش حساسیت سیستم ایمنی کمک کند.

۲) درمان‌های جراحی:

در مواردی که مشکلات ساختاری (مانند انحراف تیغه بینی یا بزرگ شدن شاخک‌ها) عامل اصلی هستند، جراحی‌های اصلاحی (سپتوپلاستی یا رینوسپاینوپلاستی) ممکن است مورد نیاز باشد.

پیش‌گیری از رینیت

پیش‌گیری از بروز رینیت و کاهش شدت علائم می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کمک کند. برای پیش‌گیری لازم است:

۱) اجتناب از آلرژن‌ها و محرک‌ها:

حفظ محیطی تمیز، استفاده از فیلترهای هوا در منزل، اجتناب از گرد و غبار و دود.

۲) حفظ بهداشت شخصی:

شستشوی منظم دست‌ها، استفاده از محلول‌های شستشوی بینی.

۳) تقویت سیستم ایمنی:

مصرف غذاهای سالم، ویتامین‌ها (به ویژه ویتامین C) و ورزش منظم.

۴) مدیریت استرس:

استفاده از تکنیک‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفسی.

۵) مشاوره تخصصی:

مراجعه منظم به متخصص گوش، حلق و بینی برای بررسی وضعیت بینی، به‌ویژه در صورت بروز علائم مزمن یا فصلی.

۶) ایمونوتراپی (در موارد آلرژیک):

برای کاهش حساسیت سیستم ایمنی به آلرژن‌ها.

نتیجه‌گیری

رینیت به عنوان التهاب مخاط بینی، می‌تواند ناشی از عوامل مختلف آلرژیک و غیرآلرژیک باشد.

علائم آن از آب ریزش و عطسه‌های مکرر تا گرفتگی مزمن بینی و کاهش حس بویایی متغیر است. تشخیص دقیق نوع رینیت بر اساس تاریخچه بالینی و آزمایش‌های تخصصی امکان‌پذیر است.

درمان آن شامل استفاده از داروهای آنتی‌هیستامین، اسپری‌های استروئیدی، ضداحتقان‌ها و روش‌های غیر دارویی مانند شستشوی بینی با محلول نمکی است. پیش‌گیری از بروز علائم با اجتناب از عوامل محرک، بهبود بهداشت محیط و تقویت سیستم ایمنی اهمیت بسزایی دارد.

با رعایت نکات پیش‌گیرانه و درمان به‌موقع می‌توان علائم رینیت را کاهش داد و کیفیت زندگی فرد مبتلا به این اختلال را بهبود بخشید.

توجه:برای تشخیص دقیق و درمان مناسب، مشاوره حضوری با متخصص گوش، حلق و بینی توصیه می‌شود.

09352433700 علی یوسفی