علی یوسفی پژوهشگر، محقق، مشاور و مدرس بیماریهای انسان

رتینوپاتی دیابتی: بررسی جامع، علل، درمان و پیشگیری

مقدمه
رتینوپاتی دیابتی (Diabetic Retinopathy) یکی از جدی‌ترین عوارض دیابت است که شبکیه چشم را درگیر می‌کند و می‌تواند به کاهش بینایی و حتی نابینایی منجر شود. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که سطح بالای قند خون باعث آسیب به رگ‌های خونی شبکیه شود. رتینوپاتی دیابتی یکی از دلایل اصلی نابینایی در افراد دیابتی، به‌ویژه در مراحل پیشرفته بیماری، محسوب می‌شود.
در این مقاله، به‌طور جامع به بررسی دلایل ایجاد این بیماری، علائم، روش‌های تشخیص، درمان‌های موجود و راه‌های پیشگیری از آن می‌پردازیم.

رتینوپاتی دیابتی چیست؟
شبکیه (رتینا) لایه‌ای از سلول‌های حساس به نور در پشت چشم است که تصاویر را دریافت می‌کند و آن‌ها را به سیگنال‌های عصبی تبدیل کرده و به مغز ارسال می‌کند تا فرآیند بینایی انجام شود. در افراد مبتلا به دیابت، سطوح بالا یا نوسانات مداوم قند خون می‌تواند به رگ‌های خونی شبکیه آسیب رسانده و منجر به رتینوپاتی دیابتی شود.
در ابتدای بیماری، ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد، اما در مراحل پیشرفته‌تر، می‌تواند باعث تاری دید، خونریزی در شبکیه و حتی نابینایی شود.

دلایل و علل رتینوپاتی دیابتی:
رتینوپاتی دیابتی ناشی از آسیب به رگ‌های خونی شبکیه به دلیل سطوح بالای قند خون است. این آسیب‌ها به صورت تدریجی رخ می‌دهند و به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:

۱. آسیب به رگ‌های خونی شبکیه:
سطوح بالا یا نوسانات قند خونمی‌تواند باعث آسیب به رگ‌های خونی کوچک شبکیه شود. در ابتدا، رگ‌ها ممکن است نشت کنند یا به صورت موقت بسته شوند. این آسیب می‌تواند منجر به تورم و خونریزی در شبکیه شود.

رگ‌های جدید غیرطبیعیمی‌توانند در شبکیه رشد کنند (رگ‌زایی غیرطبیعی)، که باعث خونریزی در داخل چشم و گاهی کاهش بینایی می‌شود.

۲. آسیب به سلول‌های شبکیه:
گلوکوز بالاباعث تجمع مواد زائد در شبکیه و آسیب به سلول‌های حساس به نور می‌شود که این امر می‌تواند به کاهش بینایی منجر شود.

۳. فشار خون بالا
افراد دیابتی که فشار خون بالا دارند، خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی بیشتر است. فشار خون بالا می‌تواند به رگ‌های خونی شبکیه فشار وارد کرده و سرعت پیشرفت بیماری را افزایش دهد.

۴. سطح چربی خون بالا
وجود چربی‌های اضافی در خون (کلسترول و تری‌گلیسیرید بالا) می‌تواند به رگ‌های خونی آسیب برساند و سرعت پیشرفت رتینوپاتی دیابتی را افزایش دهد.

۵. مدت زمان ابتلا به دیابت
هر چه مدت زمان ابتلا به دیابت بیشتر باشد، احتمال ابتلا به رتینوپاتی دیابتی افزایش می‌یابد. این مسئله به دلیل تأثیر تجمعی قند خون بالا بر رگ‌های خونی شبکیه است.

علائم رتینوپاتی دیابتی
در مراحل ابتدایی، ممکن است هیچ علائمی‌وجود نداشته باشد یا علائم خفیفی ظاهر شود. اما در مراحل پیشرفته‌تر، علائم می‌تواند به‌طور جدی‌تر بروز کند:

تاری دید:به ویژه در شب، یا دیدن نقاط تار و متحرک.

دیدن لکه‌ها یا خونریزی‌ها:لکه‌های سیاه یا قرمز که ممکن است در میدان دید فرد مشاهده شوند.
افت ناگهانی دید:این معمولاً نشانه خونریزی در شبکیه یا از دست رفتن شدید دید است.
حساسیت به نور:افزایش حساسیت چشم‌ها به نور و اختلال در تطابق نور.
دید دوگانه:مشاهده تصاویر تکراری یا دوگانه.

زخم‌ها یا خونریزی در چشم:در صورت آسیب‌های شدید به رگ‌ها و شبکیه.

روش‌های تشخیص رتینوپاتی دیابتی
تشخیص به‌موقع رتینوپاتی دیابتی برای پیشگیری از آسیب‌های بیشتر بسیار مهم است. برخی از روش‌های تشخیصی عبارتند از:

۱. معاینه چشمی‌(آزمایش شبکیه)
در این آزمایش، پزشک با استفاده از قطره‌های مخصوص چشم، مردمک را گشاد می‌کند تا بتواند شبکیه را به‌طور کامل بررسی کند. در این معاینه، پزشک وضعیت رگ‌های خونی شبکیه، نشانه‌های خونریزی و تورم را بررسی می‌کند.

۲. تصویربرداری با فلورسانس
در این روش، یک رنگ فلورسنت به داخل رگ‌های خونی چشم تزریق می‌شود و سپس تصاویر از شبکیه گرفته می‌شود تا هرگونه نشت یا تغییرات رگ‌های خونی شناسایی شود.

۳. تصویربرداری OCT (توموگرافی پرفیوژن مقطعی)
این روش به پزشک این امکان را می‌دهد که تصاویر دقیق از لایه‌های شبکیه بگیرد و نشانه‌های تورم یا آسیب به سلول‌های شبکیه را شناسایی کند.

درمان رتینوپاتی دیابتی
درمان‌های مختلفی برای مدیریت و کنترل رتینوپاتی دیابتی وجود دارد. انتخاب درمان بستگی به شدت بیماری و نوع رتینوپاتی دارد.

۱. کنترل قند خون
مهم‌ترین و ابتدایی‌ترین روش درمان، کنترل قند خوناست. اگر قند خون به‌طور مؤثر کنترل شود، ممکن است سرعت پیشرفت بیماری کاهش یابد یا حتی متوقف شود. رژیم غذایی مناسب، ورزش منظم و داروهای مناسب برای کنترل قند خون ضروری هستند.

۲. درمان با لیزر
لیزر فوتوکوآگولیشنیکی از درمان‌های رایج برای رتینوپاتی دیابتی است. در این روش، از لیزر برای بستن رگ‌های خونی نشت‌دهنده یا غیرطبیعی استفاده می‌شود. این روش می‌تواند جلوی خونریزی‌ها و کاهش بیشتر بینایی را بگیرد.

۳. داروهای ضد VEGF (عامل رشد اندوتلیال عروقی)
داروهایی مانند افلیبرسپت (Eylea)و رانبیوزوماب (Lucentis)می‌توانند به کاهش رشد غیرطبیعی رگ‌های خونی در شبکیه کمک کنند. این داروها معمولاً به‌صورت تزریقی به داخل چشم وارد می‌شوند.

۴. جراحی
جراحی ویتروکتومیممکن است در موارد شدید که خونریزی زیاد است یا شبکیه دچار آسیب‌های جدی شده است، انجام شود. در این روش، خون و بافت آسیب‌دیده از داخل چشم خارج می‌شود.

۵. کنترل فشار خون و چربی خون
درمان فشار خون بالا و کاهش سطح چربی‌های خون می‌تواند به کاهش خطر پیشرفت رتینوپاتی دیابتی کمک کند. پزشک ممکن است داروهای ضد فشار خون و کاهنده چربی خون تجویز کند.

پیشگیری از رتینوپاتی دیابتی
پیشگیری از رتینوپاتی دیابتی به‌شدت به مدیریت مؤثر دیابت و رعایت نکات بهداشتی وابسته است. روش‌های پیشگیری عبارتند از:

۱. کنترل دقیق قند خون
نگهداری قند خون در سطح مطلوب یکی از بهترین راه‌ها برای پیشگیری از آسیب‌های شبکیه است. استفاده منظم از داروها و نظارت دقیق بر قند خون می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.

۲. معاینه منظم چشم‌ها
افراد مبتلا به دیابت باید به‌طور منظم برای بررسی وضعیت شبکیه چشم‌ها به چشم‌پزشک مراجعه کنند. به‌ویژه در صورتی که دیابت به مدت طولانی وجود داشته باشد، معاینات چشمی‌سالانه ضروری است.

۳. کنترل فشار خون و چربی خون
رعایت رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و استفاده از داروهای لازم برای کنترل فشار خون و سطح چربی خون، می‌تواند از آسیب به رگ‌های خونی شبکیه جلوگیری کند.

۴. ترک سیگار
سیگار کشیدن می‌تواند خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی را افزایش دهد. بنابراین، ترک سیگار برای پیشگیری از این بیماری بسیار حائز اهمیت است.

۵. رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی
رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم می‌تواند به کنترل دیابت کمک کند و از عوارض آن از جمله رتینوپاتی دیابتی پیشگیری کند.

نتیجه‌گیری
رتینوپاتی دیابتی یکی از عوارض خطرناک دیابت است که در صورت عدم کنترل قند خون و عدم درمان به‌موقع می‌تواند به کاهش شدید بینایی و حتی نابینایی منجر شود. از این رو، مدیریت دیابت، نظارت منظم بر وضعیت چشم‌ها، درمان به‌موقع و پیشگیری از فاکتورهای خطر مانند فشار خون و چربی خون بالا از اهمیت بالایی برخوردار است. با انجام معاینات چشمی‌سالانه، تغییرات سبک زندگی و درمان‌های مدرن، می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد و کیفیت زندگی را حفظ نمود.