آب سیاه (گلوکوم): یک بررسی جامعو کامل
مقدمه
آب سیاه یا گلوکوم (Glaucoma) یکی از بیماریهای جدی چشم است که به‌دلیل افزایش فشار داخل چشم، به عصب بینایی آسیب می‌زند و در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به کاهش دید و حتی نابینایی دائمی‌شود. این بیماری معمولاً به‌آرامی‌پیشرفت می‌کند و ممکن است تا مراحل پیشرفته، علائم مشخصی نداشته باشد. در این مقاله، به بررسی علل، علائم، انواع، روش‌های تشخیص، درمان و پیشگیری از گلوکوم می‌پردازیم.
آناتومی‌چشم و نقش فشار داخل چشمی
چشم انسان حاوی مایعی به نام زلالیه (Aqueous Humor) است که داخل اتاق قدامی‌چشم جریان دارد. این مایع از طریق بخش‌هایی به نام مشبک ترابکولار تخلیه می‌شود. زمانی که تعادل بین تولید و تخلیه این مایع به هم بخورد، فشار داخل چشم افزایش می‌یابد و به عصب بینایی آسیب می‌زند.
علل و عوامل خطر گلوکوم
۱. افزایش فشار داخل چشم (IOP)
فشار طبیعی داخل چشم بین ۱۰ تا ۲۱ میلی‌متر جیوه است. افزایش بیش از حد این فشار می‌تواند به عصب بینایی آسیب برساند.
۲. سن بالا
گلوکوم معمولاً در افراد بالای ۴۰ سال شایع‌تر است و با افزایش سن، خطر ابتلا بیشتر می‌شود.
۳. سابقه خانوادگی و ژنتیک
افرادی که در خانواده‌شان سابقه گلوکوم دارند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری هستند.
۴. دیابت و بیماریهای قلبی‌عروقی
دیابت، فشار خون بالا و بیماریهای عروقی می‌توانند بر گردش خون عصب بینایی تأثیر بگذارند و خطر گلوکوم را افزایش دهند.
۵. استفاده طولانی‌مدت از داروهای استروئیدی
مصرف قطره‌های چشمی‌حاوی کورتیکواستروئیدها یا داروهای خوراکی استروئیدی ممکن است باعث افزایش فشار داخل چشم شود.
۶. آسیب‌های چشمی‌و جراحی‌های قبلی
صدمات فیزیکی به چشم یا جراحی‌های چشمی‌ممکن است مسیر تخلیه زلالیه را مختل کرده و موجب افزایش فشار داخل چشم شوند.
۷. نزدیک‌بینی یا دوربینی شدید
افراد با نزدیک‌بینی یا دوربینی بالا در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به گلوکوم قرار دارند.
انواع گلوکوم
گلوکوم به چند نوع اصلی تقسیم می‌شود:
۱. گلوکوم زاویه باز اولیه (Primary Open-Angle Glaucoma - POAG)
شایع‌ترین نوع گلوکوم
تخلیه مایع زلالیه از طریق شبکه ترابکولار کاهش می‌یابد، اما زاویه چشم باز است.
معمولاً بدون علامت است و به‌آرامی‌پیشرفت می‌کند.
۲. گلوکوم زاویه بسته (Angle-Closure Glaucoma)
در این نوع، زاویه بین قرنیه و عنبیه بسته می‌شود و مایع نمی‌تواند به‌درستی تخلیه شود.
می‌تواند ناگهانی (حاد) یا تدریجی (مزمن) باشد.
گلوکوم زاویه بسته حاد یک اورژانس پزشکی است و نیاز به درمان فوری دارد.
۳. گلوکوم مادرزادی (Congenital Glaucoma)
نوع نادری که از بدو تولد وجود دارد.
به‌دلیل نقص در سیستم تخلیه زلالیه ایجاد می‌شود.
علائم شامل بزرگی غیرطبیعی چشم، اشک‌ریزی و حساسیت به نور است.
۴. گلوکوم با فشار طبیعی (Normal-Tension Glaucoma - NTG)
در این نوع، فشار داخل چشم در محدوده طبیعی است، اما عصب بینایی همچنان آسیب می‌بیند.
احتمالاً ناشی از مشکلات خون‌رسانی به عصب بینایی است.
۵. گلوکوم ثانویه (Secondary Glaucoma)
به‌دلیل بیماریهای دیگر مانند دیابت، التهاب چشم، مصرف داروهای خاص یا ضربه به چشم ایجاد می‌شود.
علائم گلوکوم
بسته به نوع گلوکوم، علائم می‌توانند متفاوت باشند:
گلوکوم زاویه باز اولیه:
کاهش تدریجی بینایی محیطی
در مراحل اولیه بدون علامت است
در مراحل پیشرفته باعث دید تونلی (دید محدود به مرکز) می‌شود
گلوکوم زاویه بسته حاد:
درد شدید چشم
قرمزی چشم
تاری دید ناگهانی
تهوع و استفراغ
مشاهده‌هاله‌های رنگی در اطراف نورها
گلوکوم مادرزادی:
بزرگی غیرطبیعی چشم در نوزادان
اشک‌ریزی زیاد
حساسیت به نور
تشخیص گلوکوم
تشخیص این بیماری نیاز به معاینات دقیق چشم‌پزشکی دارد:
۱. اندازه‌گیری فشار داخل چشم (تونومتری)
با استفاده از دستگاه تونومتر، فشار داخل چشم اندازه‌گیری می‌شود.
۲. بررسی زاویه چشم (گونیوسکوپی)
زاویه تخلیه مایع زلالیه بررسی می‌شود تا مشخص شود که آیا باز است یا بسته.
۳. تصویربرداری از عصب بینایی (OCT و HRT)
برای بررسی آسیب‌های احتمالی عصب بینایی استفاده می‌شود.
۴. میدان بینایی (پریمتری)
بررسی میزان کاهش دید محیطی.
روش‌های درمان گلوکوم
درمان گلوکوم به هدف کاهش فشار داخل چشم متمرکز است.
۱. داروها (قطره‌های چشمی)
بتابلاکرها (مانند تیمولول):کاهش تولید مایع زلالیه
آنالوگ‌های پروستاگلاندین (مانند لاتانوپروست):افزایش تخلیه مایع زلالیه
مهارکننده‌های کربنیک آنهیدراز (مانند دورزولامید):کاهش تولید زلالیه
آگونیست‌های آلفا-۲ (مانند برینیمیدین):کاهش تولید و افزایش خروج مایع
۲. درمان با لیزر
ترابکولوپلاستی با لیزر (SLT یا ALT):برای بهبود تخلیه زلالیه در گلوکوم زاویه باز
ایریدوتومی‌لیزری:ایجاد یک سوراخ کوچک در عنبیه برای تخلیه مایع در گلوکوم زاویه بسته
۳. جراحی
ترابکولکتومی:ایجاد یک مسیر جدید برای تخلیه مایع زلالیه
**ایمپلنت‌های