علی یوسفی پژوهشگر، محقق، مشاور و مدرس بیماریهای انسان

وزوز گوش(Tinnitus): دلایل، عوامل، درمان و پیش‌گیری

مقدمه

وزوز گوشیا Tinnitusبه وضعیتی اطلاق می‌شود که فرد در گوش یا سر خود صداهایی مانند زنگ، سوت، همهمه، وزوز، یا ضربه را بدون منبع خارجی می‌شنود. این وضعیت می‌تواند در یک یا هر دو گوش رخ دهد و گاهی موقت و گاهی دائمی‌باشد. وزوز گوشخود به تنهایی بیماری محسوب نمی‌شود، بلکه یک علامت است که می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات مختلف شنوایی یا سلامتی باشد. در این نوشتار به بررسی علل، عوامل ایجاد، درمان‌ها و روش‌های پیشگیری از وزوز گوش پرداخته خواهد شد.

۱. دلایل و عوامل ایجاد وزوز گوش

الف) مشکلات و بیماری‌های شنوایی

کم‌شنوایی (Hearing Loss):
وزوز گوشاغلب با کاهش شنوایی همراه است. به ویژه در افراد مسن‌تر، این عارضه بیشتر شایع است. کاهش شنوایی به دلیل آسیب به گوش داخلی یا عصب شنوایی می‌تواند باعث ایجاد وزوز شود. در واقع، زمانی که گوش قادر به دریافت سیگنال‌های صوتی به طور طبیعی نباشد، مغز برای جبران این کمبود، صداهای غیرواقعی تولید می‌کند.

آسیب به عصب شنوایی (عصب هشتم):
آسیب به عصب شنوایی می‌تواند ناشی از آسیب‌های فیزیکی، بیماری‌های عصبی یا اختلالات دیگر باشد. این آسیب‌ها می‌توانند باعث اختلال در فرآیند انتقال سیگنال‌های شنوایی به مغز شده و وزوز گوشایجاد کنند.

آسیب به گوش داخلی:
گوش داخلی نقش مهمی‌در پردازش صداها و تعادل دارد. هر گونه آسیب به گوش داخلی، مانند ضربه‌های فیزیکی، بیماری‌های شنوایی خاص یا اختلالات ژنتیکی، می‌تواند منجر به وزوز گوششود.

ب) عوامل محیطی و فیزیکی

قرار گرفتن در معرض صدای بلند (Noise-Induced Hearing Loss):
یکی از علل اصلی وزوز گوش، قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض صداهای بلند است. گوش دادن به موسیقی با صدای بلند، کار در محیط‌های پر سر و صدا (مثل کارخانه‌ها، استودیوهای ضبط، یا محل‌های عمومی‌پر سر و صدا) می‌تواند سلول‌های شنوایی گوش داخلی را آسیب بزند و باعث وزوز شود.

آسیب به پرده گوش یا گوش میانی:
آسیب به پرده گوش (مثل پارگی پرده گوش) یا مشکلات مربوط به گوش میانی (مثل عفونت‌های گوش میانی) می‌تواند بر شنوایی تأثیر گذاشته و به وزوز گوشمنجر شود.

فشار جسمانی یا آسیب به سر:
ضربه به سر یا آسیب به گوش می‌تواند به ساختارهای شنوایی آسیب بزند و باعث ایجاد وزوز گوششود. در برخی موارد، ضربات به سر می‌توانند عصب شنوایی را آسیب زده و باعث این عارضه شوند.

ج) بیماری‌های خاص

بیماری منییر (Ménière's Disease):
بیماری منییر یک اختلال در گوش داخلی است که موجب تجمع مایعات در داخل گوش می‌شود. این بیماری به طور معمول با علائمی‌مانند وزوز گوش، کاهش شنوایی و سرگیجه همراه است.

اختلالات عروق خونی:
برخی از بیماری‌های عروقی مانند فشار خون بالا، تنگی شریان‌ها و مشکلات جریان خون در گوش میانی یا گوش داخلی می‌توانند به وزوز گوشمنجر شوند. در این شرایط، خون‌رسانی ضعیف می‌تواند بر عملکرد صحیح گوش تأثیر بگذارد.

اختلالات عصبی (مثل مولتیپل اسکلروزیس):
برخی از اختلالات عصبی مانند مولتیپل اسکلروزیس (MS) می‌توانند به آسیب به اعصاب شنوایی منجر شوند که باعث وزوز گوشمی‌شود.

د) عوامل روانی و ذهنی

استرس و اضطراب:
استرس و اضطراب می‌توانند نقش زیادی در تشدید وزوز گوشداشته باشند. استرس ممکن است باعث افزایش حساسیت فرد به صدای غیرواقعی گوش شود و یا به علت اضطراب، وزوز گوش خود را بیشتر احساس کند.

افسردگی:
افسردگی و مشکلات روانی به طور مستقیم به وضعیت شنوایی و تجربه وزوز گوشاثر می‌گذارند. افرادی که به افسردگی دچار هستند ممکن است نسبت به صدای وزوز گوش خود حساس‌تر شوند و آن را بیشتر از دیگران احساس کنند.

اختلالات خواب:
بسیاری از افراد مبتلا به وزوز گوشدچار مشکلات خواب هستند. بدخوابی یا خواب آشفته می‌تواند شدت وزوز را افزایش دهد و فرد را در معرض اضطراب و افسردگی قرار دهد که خود به تشدید این مشکل کمک می‌کند.

۲. علائم وزوز گوش

وزوز گوشمعمولاً با علائم زیر همراه است:

صدای غیرطبیعی در گوش:شامل صداهایی مانند زنگ، سوت، همهمه، وزوز یا کلیک در گوش.

تشدید صدا در شب: وزوز گوشمعمولاً در شب و هنگام آرامش بیشتر شنیده می‌شود.

شدت متغیر:شدت وزوز گوشمی‌تواند از فرد به فرد متفاوت باشد. برخی افراد آن را به طور مداوم و دیگران فقط در مواقع خاص حس می‌کنند.

کاهش شنوایی:در برخی از موارد، وزوز گوشبا کاهش شنوایی همراه است.

تاثیر بر کیفیت زندگی: وزوز گوشمی‌تواند کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد و موجب بروز مشکلاتی در خواب، تمرکز، و عملکرد روزانه شود.

۳. درمان وزوز گوش

الف) درمان‌های دارویی و پزشکی

داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی:
در صورتی که وزوز گوشناشی از استرس، اضطراب یا افسردگی باشد، پزشک ممکن است داروهایی مانند آنتی‌دپرسانت‌ها (مانند سرترالین) یا داروهای ضد اضطراب تجویز کند تا علائم روانی کاهش یابد و در نتیجه وزوز گوش کاهش یابد.

داروهای ضدالتهابی و ضد عفونت:
اگر وزوز گوشناشی از عفونت گوش میانی یا التهاب در گوش باشد، پزشک ممکن است داروهای ضدالتهابی یا آنتی‌بیوتیک‌ها را تجویز کند.

استفاده از سمعک:
برای افرادی که کاهش شنوایی دارند و وزوز گوشرا تجربه می‌کنند، استفاده از سمعک می‌تواند مفید باشد. سمعک‌ها به تقویت صداهای محیطی کمک کرده و به مغز اجازه می‌دهند که به صداهای طبیعی گوش دهد تا وزوز گوش کاهش یابد.

درمان بیماری‌های زمینه‌ای:
اگر وزوز گوشناشی از بیماری‌هایی مانند بیماری منییر یا اختلالات عروقی باشد، درمان علت اصلی بیماری می‌تواند به کاهش وزوز کمک کند. داروهای خاص یا حتی جراحی ممکن است در این موارد مورد نیاز باشد.

ب) درمان‌های غیر دارویی

تکنیک‌های صوتی (Sound Therapy):
در این روش، از صداهای محیطی یا صداهایی شبیه به وزوز گوشاستفاده می‌شود تا مغز آن‌ها را جایگزین صدای غیرطبیعی کند. این کار باعث می‌شود که فرد کمتر به وزوز گوش خود توجه کند.

درمان شناختی-رفتاری (CBT):
درمان شناختی-رفتاری یکی از موثرترین روش‌ها برای کمک به فرد در مواجهه با وزوز گوشاست. در این روش، فرد یاد می‌گیرد که چگونه به وزوز گوش واکنش نشان دهد و احساسات منفی مربوط به آن را کاهش دهد.

تکنیک‌های کاهش استرس:
استفاده از روش‌های مختلف مانند مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق می‌تواند به کاهش استرس و اضطراب کمک کرده و وزوز گوشرا کاهش دهد.

درمان‌های دارویی برای مدیریت علائم:
برخی داروها مانند بتاهیستین (برای درمان بیماری منییر) یا داروهای ضد التهاب می‌توانند به مدیریت علائم وزوز گوشکمک کنند.

ج) درمان‌های جراحی (در موارد خاص)

در موارد نادر و در صورتی که سایر درمان‌ها اثرگذار نباشند، ممکن است جراحی برای درمان وزوز گوشضروری باشد:

درمان جراحی اختلالات ساختاری:
اگر وزوز گوشناشی از مشکلات ساختاری مانند اختلالات در گوش میانی یا گوش داخلی باشد، جراحی برای اصلاح آن می‌تواند لازم باشد.

استفاده از کاشت حلزون شنوایی:
برای افرادی که دچار کم‌شنوایی شدید هستند و وزوز گوشدارند، کاشت حلزون شنوایی می‌تواند یک گزینه درمانی باشد.

۴. پیشگیری از وزوز گوش

الف) مراقبت از شنوایی

استفاده از محافظ گوش:

برای جلوگیری از آسیب‌های شنوایی، استفاده از محافظ گوش (earplugs) در محیط‌های پر سر و صدا مانند کنسرت‌ها، محیط‌های کاری پر سر و صدا، و حتی در هنگام استفاده از ابزارهای برقی پر صدا مانند چمن‌زن‌ها ضروری است.

کاهش مدت زمان قرارگیری در معرض صداهای بلند:

اگر در محیط‌های پر سر و صدا کار می‌کنید یا به موسیقی گوش می‌دهید، سعی کنید مدت زمانی که در معرض صداهای بلند قرار می‌گیرید را محدود کنید. برای مثال، استفاده از هدفون‌های با قابلیت محدود کردن صدا و تنظیم حجم به صورت مناسب می‌تواند کمک‌کننده باشد.

کاهش حجم صدا:

هنگام استفاده از هدفون یا هندزفری، حجم صدا را پایین نگه دارید. به عنوان یک قاعده، باید به‌طور کلی هدف این باشد که صدای محیط اطراف خود را بشنوید و هیچ‌گاه حجم صدا نباید به حدی برسد که گوش شما را تحت فشار قرار دهد.

ب) مدیریت استرس و اضطراب

تمرینات تنفسی و آرامش‌بخش:

تمرینات یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق می‌توانند به کاهش استرس و آرامش ذهنی کمک کنند. این روش‌ها می‌توانند اثرات منفی استرس را که یکی از عوامل تشدید‌کننده وزوز گوشاست، کاهش دهند.

درمان‌های روان‌شناختی:

درمان شناختی-رفتاری (CBT) یک روش موثر برای افرادی است که وزوز گوشآن‌ها تحت تأثیر اضطراب یا افسردگی است. این درمان کمک می‌کند که فرد واکنش‌های خود را به وزوز گوش تغییر دهد و زندگی‌اش را بهتر مدیریت کند.

نظم در خواب:

بسیاری از افراد مبتلا به وزوز گوشمشکلات خواب دارند. بهبود کیفیت خواب می‌تواند تأثیر زیادی در کاهش وزوز گوش داشته باشد. تلاش برای داشتن یک روال خواب ثابت و استفاده از تکنیک‌های آرام‌بخش قبل از خواب می‌تواند کمک‌کننده باشد.

ج) اصلاح شیوه زندگی و تغذیه

تغذیه سالم:

تغذیه مناسب و متعادل نقش مهمی‌در سلامت عمومی‌بدن و گوش‌ها دارد. مصرف مواد مغذی مانند ویتامین‌های B12 و D، روی، و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند به حفظ سلامت شنوایی کمک کند. در عین حال، مصرف بیش از حد کافئین و نمک می‌تواند وزوز گوشرا تشدید کند، بنابراین باید از این مواد احتیاط کرد.

ورزش منظم:

ورزش منظم باعث بهبود جریان خون به گوش‌ها می‌شود و می‌تواند به کاهش علائم وزوز گوشکمک کند. همچنین ورزش به کاهش استرس و افزایش انرژی بدن کمک می‌کند که به بهبود وضعیت کلی بدن کمک می‌کند.

اجتناب از مصرف داروهای مضر برای شنوایی:

برخی داروها مانند داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)، آنتی‌بیوتیک‌ها، و داروهای شیمی‌درمانی ممکن است باعث ایجاد وزوز گوششوند. در صورتی که این داروها به وزوز گوش شما مرتبط هستند، باید با پزشک خود مشورت کنید تا بتوانید درمان جایگزین پیدا کنید.

د) مراقبت‌های پزشکی دوره‌ای

مراجعه منظم به پزشک:

اگر شما یا کسی که می‌شناسید دچار وزوز گوششده است، مراجعه به پزشک متخصص گوش، حلق و بینی (ENT) برای بررسی وضعیت شنوایی ضروری است. تشخیص دقیق و علت زمینه‌ای وزوز گوش می‌تواند به درک و درمان بهتر آن کمک کند.

چکاپ شنوایی:

افراد در معرض خطر، به‌ویژه کسانی که در محیط‌های پر سر و صدا کار می‌کنند یا سابقه خانوادگی وزوز گوشدارند، باید شنوایی خود را به طور منظم چک کنند. این چکاپ‌ها می‌توانند مشکلات شنوایی را قبل از شدت گرفتن تشخیص دهند.

تشخیص به موقع مشکلات ساختاری و عروقی:

تشخیص زودهنگام اختلالات ساختاری گوش، بیماری‌های عروقی، یا اختلالات مغزی می‌تواند در پیشگیری از وزوز گوشموثر باشد. بنابراین، آگاهی از علائم و مراجعه به پزشک در زمان مناسب می‌تواند خطرات احتمالی را کاهش دهد.

نتیجه‌گیری

وزوز گوشیک مشکل شایع است که علل مختلفی دارد، از جمله مشکلات شنوایی، استرس، بیماری‌های عروقی، آسیب‌های فیزیکی و اختلالات روانی. هرچند وزوز گوش می‌تواند زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار دهد، اما با شناسایی علت‌های آن و استفاده از درمان‌های مختلف، می‌توان این مشکل را کنترل کرد. درمان‌های موجود شامل داروها، سمعک، تکنیک‌های صوتی، درمان شناختی-رفتاری و در موارد خاص جراحی هستند.

پیشگیری از وزوز گوششامل مراقبت از شنوایی، کنترل استرس، اصلاح شیوه زندگی و تغذیه، و انجام معاینات پزشکی منظم است. با مراقبت‌های مناسب و استفاده از روش‌های درمانی صحیح، می‌توان کیفیت زندگی را بهبود بخشید و از بروز یا تشدید وزوز گوش جلوگیری کرد.